Ryzyko kredytowe – czym jest?

1. Czym jest ryzyko kredytowe i jak wpływa na działalność banku?
2. Rodzaje ryzyka kredytowego w instytucjach finansowych
3. Pozostałe rodzaje ryzyka bankowego, które wpływają na ryzyko kredytowe
4. Jak wygląda zarządzanie ryzykiem kredytowym w bankach komercyjnych?
5. Ocena ryzyka kredytowego klientów banków – co jest brane pod uwagę
6. Metody ograniczania ryzyka kredytowego, które odczuwają kredytobiorcy
7. Ryzyko kredytowe w firmie pożyczkowej

Czym jest ryzyko kredytowe i jak wpływa na działalność banku?

Ryzyko kredytowe to ryzyko finansowe, jakie ponosi bank podczas udzielania nam kredytu gotówkowego, konsolidacyjnego, itd. Dotyczy ono możliwości, że kredytobiorca nie spłaci długu w ustalonym terminie co może negatywnie wpłynąć na sytuację finansową banku. Dlaczego zarządzanie ryzykiem bankowym jest traktowane tak poważnie? Banki komercyjne obracają głównie pieniędzmi swoich klientów i zarabiają na kredytach. Zgodnie z prawem, bank nie musi posiadać realnych pieniędzy, by móc udzielać pożyczek. Aż 96,5 proc. wpłacanych przez klientów depozytów jest przez bank przeznaczana na kolejne kredyty. Pozostałe 3,5 proc. stanowi rezerwa obowiązkowa, którą banki muszą oddać do banku centralnego, czyli NBP.

Jeśli wielu dłużników spóźni się ze spłatą kredytu lub zdecyduje się na ogłoszenie upadłości konsumenckiej, może to oznaczać nie tylko poważne straty finansowe, ale i zachwianie płynności finansowej banku. Część dochodów banku jest przeznaczana na zabezpieczenie wypłacalności w razie kryzysowych sytuacji, ale to może nie wystarczyć. Szczególnie, jeśli wielu klientów zdecyduje się wypłacić wszystkie pieniądze ze swoich kont bankowych.

Pierwszym krokiem wychodzenia z kryzysu są zazwyczaj pożyczki między bankami komercyjnymi. Jeśli to nie wystarczy, pomóc może NBP, a zobowiązania z tytułu depozytów osób fizycznych do równowartości 100 tys. euro są spłacane przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Co istotne, NBP musi interweniować wyłącznie w sytuacji, gdy bankructwo jednego banku może pociągnąć za sobą inne. Podsumowując im niższy wskaźnik ryzyka klientów tym bezpieczniejsza przyszłość banku.

Rodzaje i ryzyka kredytowego w instytucjach finansowych

Ryzyko w działalności bankowej to główny powód skomplikowanych procedur bankowych. Ryzyko generują zarówno wypłacone kredyty, jak i przyznane, ale jeszcze nie pobrane kredyty, gwarancje i akcepty bankowe, lokaty międzybankowe, akredytywy, operacje dewizowe, transakcje futures, transakcje SWAP, akcje, obligacje czy bony skarbowe.

Rodzaje ryzyka bankowego, związanego z udzielaniem kredytów:

• ryzyko aktywne (czynne) – to ryzyko, że nie uda się osiągnąć zaplanowanych zysków gdy kredytobiorca nie dopełni warunków umowy i nie spłaci pełnej kwoty kredytu w ustalonym terminie,
• ryzyko pasywne (bierne) – dotyczy aspektów, na jakie bank nie ma wpływu, przykładem może tu być zamknięcie przez klientów kont bankowych czy wcześniejsza spłata kredytu, która pozbawia bank części zysku,
• ryzyko straty i wypłacalności – możliwość pogorszenia przyszłej kondycji finansowej klienta,
• ryzyko zabezpieczenia – prawdopodobieństwo, że przedmiot będący zabezpieczeniem kredytu zostanie uszkodzony lub straci na wartości z powodu upływu czasu.

O ile ryzyko kredytowe indywidualne (dotyczące tylko jednego klienta) nie jest dla banku poważnym problemem, o tyle ryzyko portfela kredytowego (łączne ryzyko kredytowe generowane przez wielu klientów) decyduje o wypłacalności banku. Powodem strat banku może być nie tylko nierzetelność kredytobiorcy, ale również niewłaściwie przeprowadzona ocena zdolności kredytowej, niewystarczające metody oceny ryzyka kredytowego w danym banku czy zdarzenia losowe.

Pozostałe rodzaje ryzyka finansowego, które wpływają na ryzyko kredytowe

Ryzyko kredytowe wpływające bezpośrednio na ryzyko niewypłacalności i upadłości banku to nie jedyny problem, z jakim zmagają się instytucje finansowe. Kolejnymi niebezpieczeństwami są:

• ryzyko płynności – zagrożenie utraty płynności finansowej banku,
• ryzyko stopy procentowej – możliwość pogorszenia sytuacji finansowej banku na skutek zmiany rynkowej stopy procentowej,
• ryzyko rynkowe – dotyczy wpływu gospodarki kraju na funkcjonowanie banku,
• ryzyko operacyjne – ryzyko błędu pracownika, awarii systemu, kradzieży etc.

Na ryzyko finansowe wpływa również specyfika danego banku, jego zakres działalności czy struktura klientów. Im stabilniejsza pozycja finansowa banku, tym wyższe będzie ryzyko akceptowalne. Da się to między innymi zauważyć po tym, jakie rodzaje kredytów oferuje bank i jak skomplikowana jest procedura kredytowa.

Jak wygląda zarządzanie ryzykiem kredytowym w bankach komercyjnych?

Im więcej klientów, tym większe dochody instytucji finansowych. Banki co chwila ulepszają swoja ofertę, by zachęcić do skorzystania z niej jak najwięcej osób. Przykładem będą tu konta bankowe bez opłat, promocje dla nowych klientów czy nagrody w programach poleceń. Ryzyko kredytowe w banku występuje przed i po podpisaniu umowy z klientem. W działalności bankowej istnieją trzy główne strategie na sterowanie ryzykiem kredytowym i ogólnie finansowym.

Wymieniamy tu:

1. unikanie ryzyka – nisko oprocentowane stopy depozytów, nieudzielanie kredytów osobom z niską zdolnością kredytową,
2. ograniczanie ryzyka – udzielanie kredytów osobom ze średnią zdolnością kredytową oraz monitorowanie ich sytuacji finansowej przez cały okres kredytowania,
3. aktywne zarządzanie ryzykiem bankowym – rozpoznawanie i ocena ryzyka każdej transakcji i każdego klienta (np. przypisywanie kredytobiorców to statystycznych grup podwyższonego ryzyka) oraz zabezpieczanie się przed skutkami niekorzystnych sytuacji (np. przez wprowadzenie obowiązkowych ubezpieczeń kredytu czy wysokich opłat za opóźnienia w spłacie).

Ocena ryzyka kredytowego klientów banków – co jest brane pod uwagę?

Analiza ryzyka kredytowego dokonywana jest już na etapie rozpatrywania wniosku. Niektóre metody oceny zdolności kredytowej osób fizycznych są na banki narzucone, ale to od zarządu danej instytucji finansowej zależy, jaki wskaźnik ryzyka zaakceptuje oraz jak dokładna będzie zastosowana analiza kredytowa.

Zarządzanie ryzykiem w banku polega przede wszystkim na dokładnej weryfikacji klientów. Nie każdy wniosek o kredyt jest akceptowany, i nie każdy kredytobiorca może liczyć na finansowanie na takich samych warunkach.

Do oceny ryzyka bank stosuje tzw. scoring kredytowy. Pod uwag brane są między innymi takie źródła ryzyka kredytowego jak:

• rodzaj kredytobiorcy (m.in. jego wiek, stan cywilny, źródło i wysokość dochodów oraz doświadczenie w pożyczaniu),
• cel kredytu (w przypadku kredytów inwestycyjnych ryzyko jest wyższe),
• okres spłaty i warunki kredytowania,
• wysokość oprocentowania,
• waluta kredytu,
• wysokość wkładu własnego do kredytu,
• zabezpieczenie spłaty kredytu (majątek kredytobiorcy, poręczyciel, ubezpieczenie kredytu).

Akceptowalne ryzyko kredytowe banku i metody jego ograniczania mogą się różnić zależnie od instytucji, ale mają kilka elementów wspólnych.

Metody ograniczania ryzyka kredytowego, które odczuwają kredytobiorcy

Działające w Polsce banki komercyjne stosują zewnętrzne i wewnętrzne sposoby na ograniczania ryzyka kredytowego. Metody zewnętrzne to te ustalone w ustawach i rozporządzeniach Rządu i NBP (prawo bankowe nakazuje np. weryfikację wiarygodności finansowej każdego klienta). Metody wewnętrzne są natomiast ustalane przez zarząd banku.

W celu redukcji ryzyka kredytowego banki wprowadzają adekwatną do sytuacji gospodarczej strategię kredytową oraz ceny kredytów dla poszczególnych grup klientów. Zazwyczaj im wyższe ryzyko kredytowe, tym wyższa marża kredytu. Istotne są również określone procedury kredytowe. Dotyczą one m.in. rozpatrywania wniosków, zasad oceny poziomu ryzyka kredytowego oraz sposobu postępowania w razie niespłacenia w ustalonym terminie zobowiązań wobec banku.

Główne metody ograniczania ryzyka kredytowego to:

• szczegółowa weryfikacja historii kredytowej klienta w BIK i BIG oraz jest aktualnej sytuacji finansowej i zadłużenia,
• wykorzystanie określonego modelu scoringu kredytowego dla każdego segmentu klientów oraz typu produktów,
• limity dotyczące dostępnej kwoty kredytu,
• sprawdzenie, czy kredyt został przeznaczony na ustalony w umowie cel,
• obserwacja poziomu zdolności kredytowej klienta w trakcie całego okresu kredytowania,
• monitoring zabezpieczeń kredytowych (np. wartości nieruchomości obciążonej hipoteką, postępów budowy etc).

Wszystkie zaostrzenia w umowie kredytowej wynikają z konieczności ograniczenia ryzyka. Z tego powodu nie mamy co liczyć na m.in. kredyt hipoteczny bez wkładu własnego, ponieważ bank musi mieć pewność, że jesteśmy w stanie zgromadzić taką sumę. Dodatkowo, by mieć pewność zysku, bank ma prawo zastrzec w umowie kredytowej prowizję za wcześniejszą spłatę kredytu.

Ryzyko kredytowe w firmie pożyczkowej

Problem ryzyka kredytowego istnieje również w pozabankowych instytucjach, które udzielają pożyczek przez internet. Ocena ryzyka pożyczkobiorców przeprowadzana jest na podstawie tych samych parametrów co w bankach, ale kryteria są znacznie niższe. Pożyczkodawcy udzielają finansowania wyłącznie z własnego kapitału, dlatego mogą zaakceptować zdecydowanie wyższe ryzyko. W typowym banku nie znajdziemy między innymi pożyczki dla zadłużonych, która jest popularnym produktem w pozabankowym.

Różnice widoczne są również w ilości formalności pożyczkowych. W wielu firmach do potwierdzenia dochodów klienta wystarczy samodzielnie złożone przez niego oświadczenie online. Niektóre banki oferują co prawda kredyt gotówkowy bez zaświadczeń od pracodawcy, ale wyłącznie w przypadku idealnej historii kredytowej klienta i osiągania przez niego regularnych miesięcznych dochodów na określonym poziomie. Pożyczki online są zdecydowanie bardziej dostępne, jednak ich kwoty sięgać mogą maksymalnie od kilku tysięcy do 255 550 zł. Maksymalny okres kredytowania to zazwyczaj 48 miesięcy.