Weksel - czym jest i jakie ma zastosowania?

Weksel - co to jest?

Weksel jest papierem wartościowym, będącym jedną z form zabezpieczania zobowiązań. Dokument ten sporo ułatwia w przypadku, jeśli chce się dochodzić swoich roszczeń. Zasady korzystania z weksli określa ustawa Prawo wekslowe.

Weksel jest instrumentem finansowym wykorzystywanym w handlu międzynarodowym oraz krajowym, działającym jako forma kredytu krótkoterminowego. Istnieją dwa główne typy weksli:

• Weksel własny (solaweks) – wystawiony przez dłużnika, który zobowiązuje się do zapłaty określonej kwoty pieniędzy.
• Weksel trasowany (tratwa) – wystawiony przez wierzyciela, który nakazuje dłużnikowi (trasatowi) zapłatę określonej sumy pieniędzy na rzecz osoby trzeciej (beneficjenta).

Elementy weksla

Zgodnie z prawem, aby weksel był ważny musi zawierać następujące elementy:

• nazwę „weksel” w tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono,
• oznaczenie miejsca i terminu płatności,
• nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie ma być dokonana zapłata,
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia,
• podpis wystawcy,
• przyrzeczenie lub polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej (w zależności od rodzaju weksla),
• nazwisko trasata, czyli osoby, która ma zapłacić (w wekslu trasowanym).

Podstawowe funkcje weksli

Najbardziej podstawową funkcją weksli jest funkcja gwarancyjna. Dotyczy sytuacji, w których służy jako zabezpieczenie zobowiązań. Weksel może być również wykorzystywany jako środek płatniczy - wymieniany za towary i usługi. Czasem używa się go także do odraczania płatności. W takich sytuacjach zamiast pieniędzy przekazuje się weksel, będący zobowiązaniem zapłaty w przyszłości.

Weksel ma charakter obiegowy, co oznacza, że wynikające z niego prawa mogą zostać przeniesione na kogo innego.

Rodzaje weksli

Zgodnie ze wspomnianą wcześniej ustawą, istnieją dwa rodzaje weksla, są to weksel własny oraz weksel trasowany. Jednak w świecie finansów i handlu wyróżnia się jeszcze weksle in blanco, weksle skarbowe, weksle przekazane, weksle zamienne oraz weksle lombardowe.

Każdy z tych weksli służy określonym celom i ma swoje zastosowania w biznesie, finansach oraz handlu. Ważne jest, aby znać różnice między nimi, ponieważ mają one różne implikacje prawne i finansowe.

Weksel własny

Weksel własny to taki, w którym do zapłaty zobowiązuje się jego wystawca. To on podpisuje się pod dokumentem, wskazując osobę, wobec której ma zobowiązanie.

Weksel trasowany

W przypadku weksla trasowanego, jego wystawcą jest trasant - osoba wydająca polecenie zapłaty trasatowi. Natomiast osobę, na rzecz której ma zostać dokonana zapłata, nazywa się remitentem. Weksla trasowanego nie można wystawić bez wiedzy dłużnika - musi on złożyć na nim swój podpis.

Weksel skarbowy

Weksel skarbowy jest specyficznym typem papieru wartościowego emitowanym przez rząd lub inną instytucję państwową w celu pozyskania środków na pokrycie krótkoterminowych potrzeb budżetowych. Są to zwykle instrumenty o krótkim terminie zapadalności, często wynoszącym mniej niż rok. Weksle skarbowe są uważane za jedne z najbezpieczniejszych inwestycji, ponieważ są zabezpieczone pełną wiarą i kredytem emitenta, którym jest państwo.

Weksel zamienny

Weksel zamienny, zwany również domicylowanym, to rodzaj weksla, w którym wskazuje się miejsce zapłaty inne niż adres zamieszkania lub siedziba trasata (osoby zobowiązanej do zapłaty). Zazwyczaj miejsce to jest siedzibą banku lub innej instytucji finansowej, gdzie weksel ma być zrealizowany. Taka forma weksla jest wygodna, gdyż umożliwia posiadaczowi weksla łatwiejsze i bardziej efektywne jego zrealizowanie, szczególnie gdy trasat znajduje się w innej lokalizacji geograficznej. Weksel zamienny jest często stosowany w transakcjach handlowych i finansowych, aby ułatwić płatność i zmniejszyć ryzyko związane z przesyłaniem gotówki na duże odległości.

Weksel przekazany

Weksel przekazany, znany także jako weksel indosowany, to weksel, który został prawnie przekazany przez obecnego posiadacza (indosanta) innej osobie (indosatariuszowi) poprzez proces zwanym indosowaniem. Proces ten polega na złożeniu pisemnego oświadczenia zwanego indosem na odwrocie weksla lub na dołączonym do niego allonge. Indosowanie przenosi wszystkie prawa wynikające z weksla na nowego posiadacza, włączając w to prawo do żądania zapłaty. Weksel przekazany jest często wykorzystywany w obrocie gospodarczym jako instrument płatniczy lub zabezpieczający.

Weksel lombardowy

Weksel lombardowy to specyficzny rodzaj weksla wykorzystywany jako zabezpieczenie pożyczki lombardowej, czyli pożyczki udzielanej pod zastaw wartościowych aktywów. Weksel ten jest emitowany przez pożyczkobiorcę i zabezpieczony przez depozyt wartościowych przedmiotów, takich jak towary, papiery wartościowe czy metale szlachetne. Weksel lombardowy gwarantuje wierzycielowi, czyli instytucji udzielającej pożyczki, zapłatę należnej kwoty w określonym czasie. W przypadku niewywiązania się z zobowiązań przez pożyczkobiorcę, wierzyciel ma prawo przejąć zastawione aktywa w celu pokrycia swoich roszczeń.

Weksel in blanco

Weksel in blanco wyróżnia się tym, że nie zawiera wszystkich elementów wskazanych w ustawie. Brakuje w nim części informacji i do momentu ich uzupełnienia taki weksel nie ma realnej mocy. Wypełnienie pustych miejsc zależy od postanowień deklaracji wekslowej, którą należy spisać przy podpisywaniu weksla in blanco.

Deklaracja wekslowa - co to takiego?

Deklaracja wekslowa określa warunki, w jakich wypełniony może zostać weksel in blanco. Znajdują się w niej informacje o tym, w jakich okolicznościach i o jakie wartości weksel in blanco może zostać uzupełniony. Nie jest częścią samego weksla - to osobny dokument.

Jak wypełnić weksel na okaziciela?

Weksel na okaziciela jest wekslem in blanco, bo nie zawiera wszystkich niezbędnych informacji - w tym przypadku nazwiska remitenta. Wypełnia się go więc dokładnie tak samo, jak zwykły weksel, pomijając osobę na rzecz której mają zostać wypłacone wynikające z weksla środki. Dane takiej osoby powinny zostać jednak dopisane przy okazji nadejścia terminu płatności.

Kiedy wykorzystywany jest weksel?

Weksel wykorzystywany jest głównie jako zabezpieczenie przy podpisywaniu różnego rodzaju umów. Mogą to być np. umowy kredytu, ale też inne zobowiązania. Weksel daje więc gwarancję spłaty, choć obecnie nie należy do najpopularniejszych form zabezpieczenia.

Kto może wystawić weksel?

Wystawcą weksla może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Prawo wekslowe jasno mówi, że weksel może zostać wystawiony na własne zlecenie wystawcy, który może być jednocześnie dłużnikiem. W takiej sytuacji zobowiązuje się do zapłaty. Może jednak także polecić zapłatę innej osobie, w przypadku weksla trasowanego.

Czym jest poręczenie wekslowe?

Poręczenie wekslowe to rodzaj zabezpieczenia dla weksla. Poręczyciel zobowiązuje się do przejęcia długu, jeśli dłużnik nie wywiąże się ze swojego zobowiązania. Zobowiązanie poręczyciela jest ważne, nawet jeśli zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne. Wyjątkiem jest sytuacja, w której w wekslu pojawiły się wady formalne.

Poręczyciel musi wskazać za kogo poręcza. Samo poręczenie nie zabiera mu możliwości wykupienia weksla. Poręczenie wekslowe inaczej określa się terminem awal.

Termin płatności weksla

Termin płatności jest jednym z elementów, które powinny znaleźć się na wekslu. Najczęściej wyznacza go wystawca. Weksel może być płatny także po okazaniu, zarówno bezpośrednio, jak i po upływie określonego czasu od okazania. Możliwe jest zastosowanie zastrzeżenia, zgodnie z którym weksel nie może zostać okazany przed upływem konkretnego terminu.

Co się dzieje z wekslem po spłacie kredytu?

Po spłacie kredytu weksel traci swoją ważność. Wynika to z faktu, że w momencie spłaty całości przestają obowiązywać także wszelkie zabezpieczenia. Bank powinien wtedy zwrócić weksel klientowi, któremu udzielił finansowania.

Przedawnienie weksla

Zgodnie z przepisami weksel ulega przedawnieniu w ciągu trzech lat. Czas ten zaczyna się liczyć od momentu wpisania w wekslu informacji o płatności. Najczęściej jest to jednocześnie data jego wystawienia.

Przeniesienie uprawnień wynikających z weksla na inną osobę

Przeniesienie uprawnień wynikających z weksla na inną osobę nazywa się indosem. Indos można spisać nawet na odwrocie weksla. Przeniesienie praw jest bezwarunkowe, co oznacza, że nie może być uzależnione od innych czynników. Warto wiedzieć, że indosu można dokonać więcej niż raz. W takim przypadku wystarczy przekreślić poprzedni indos i wpisać nowy.

Przeniesienie uprawnień wynikających z weksla da się uniemożliwić umieszczając na nim klauzulę “nie na zlecenie”. Wtedy jedyną opcją pozostaje cesja.

Czy możliwe jest anulowanie weksla?

Nie, nie ma możliwości anulowania weksla. Może się on jedynie przedawnić lub zaginąć. W tym drugim przypadku może zostać nawet umorzony, jednak konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku do sądu rejonowego. Ten natomiast może podjąć taką decyzję jeśli weksel nie zostanie odnaleziony.

Alternatywy dla weksla - inne formy zabezpieczenia

Weksel, choć jest skuteczny, nie należy do najpopularniejszych form zabezpieczenia. W przypadku kredytów częściej można spotkać się np. z ubezpieczeniem. W tym przypadku to ubezpieczyciel pokrywałby koszty kredytu w przypadku, gdy kredytobiorca z różnych przyczyn nie mógłby go dalej spłacać. Natomiast przy kredytach hipotecznych zabezpieczeniem jest najczęściej właśnie hipoteka umowna. Alternatywą dla weksla mogą być również poręczenie, zastaw ogólny lub rejestrowy czy też kaucja.

Podsumowanie najważniejszych informacji na temat weksla

Weksel wykorzystywany jest najczęściej jako zabezpieczenie i wygasa po spłacie kredytu. Ma jednak także inne funkcje, a przede wszystkim - jest podstawą do ewentualnych roszczeń. Są dwa rodzaje weksli - własny i trasowany, choć istnieje także weksel in blanco, który z założenia nie spełnia wszystkich wymagań ustanowionych przez prawo. Przepisy dotyczące weksli reguluje ustawa Prawo wekslowe.