Komornik – rola, obowiązki i proces egzekucji sądowej

Kim jest komornik sądowy i jaka jest jego rola?

Komornik sądowy to funkcjonariusz publiczny działający przy sądzie rejonowym. Nie jest urzędnikiem państwowym, lecz wykonuje zawód zaufania publicznego, prowadząc własną kancelarię komorniczą na zasadach samozatrudnienia, podlegając jednocześnie nadzorowi sądu oraz organów samorządu komorniczego. Główną rolą komornika jest przymusowe wykonywanie orzeczeń sądowych oraz innych tytułów wykonawczych, przede wszystkim w zakresie roszczeń pieniężnych. Działa on jako organ egzekucyjny państwa, przeprowadzając egzekucję długów na wniosek i na rzecz wierzyciela, jednak jest zobowiązany do bezstronności i postępowania zgodnego z przepisami prawa.

Podstawy prawne działania komornika

Działalność komorników sądowych oraz zasady prowadzenia egzekucji są ściśle uregulowane przez przepisy prawa. Kluczowe akty prawne to przede wszystkim Ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych, która określa status komornika, jego prawa i obowiązki, organizację kancelarii oraz zasady nadzoru. Procedurę egzekucyjną, czyli sposób prowadzenia postępowania przez komornika, reguluje natomiast część trzecia Kodeksu postępowania cywilnego (KPC), zatytułowana Postępowanie egzekucyjne. Komornik może wszcząć i prowadzić egzekucję wyłącznie na podstawie tzw. tytułu wykonawczego, którym jest tytuł egzekucyjny (np. prawomocny wyrok sądu, ugoda sądowa, akt notarialny poddający egzekucji) zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności.

Jakie uprawnienia ma komornik w postępowaniu egzekucyjnym?

Aby skutecznie prowadzić egzekucję, komornik sądowy wyposażony jest przez prawo w szereg szczególnych uprawnień. Ma prawo do poszukiwania majątku dłużnika, w tym do kierowania zapytań do różnych instytucji, takich jak banki, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, urzędy skarbowe, pracodawcy, Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców (CEPiK) czy system ksiąg wieczystych. Komornik jest uprawniony do zajmowania różnych składników majątku dłużnika, w tym wynagrodzenia za pracę, środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, ruchomości (np. samochody, sprzęt) oraz nieruchomości. Może również dokonywać sprzedaży zajętych dóbr, często w drodze licytacji komorniczej. W uzasadnionych przypadkach ma prawo wejść na teren nieruchomości dłużnika, nawet przy użyciu siły i w asyście Policji, a także żądać informacji od dłużnika i osób trzecich oraz nakładać grzywny za utrudnianie czynności egzekucyjnych.

Jak przebiega postępowanie egzekucyjne prowadzone przez komornika?

Postępowanie egzekucyjne rozpoczyna się złożeniem przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego do wybranego komornika, do którego dołączony musi być oryginał tytułu wykonawczego. Po zarejestrowaniu sprawy, komornik wysyła do dłużnika zawiadomienie o wszczęciu egzekucji wraz z kopią tytułu wykonawczego oraz wezwanie do dobrowolnej zapłaty długu w wyznaczonym terminie (często mylone z przedsądowym monitem). Równocześnie komornik zazwyczaj podejmuje pierwsze czynności mające na celu zabezpieczenie egzekucji, np. wysyła zawiadomienia o zajęciu wierzytelności do pracodawcy dłużnika czy banków. Jeśli dłużnik nie ureguluje należności dobrowolnie, komornik przystępuje do aktywnego poszukiwania i zajmowania majątku, a następnie do jego spieniężenia. Postępowanie kończy się z chwilą pełnego zaspokojenia wierzyciela lub, w przypadku braku majątku, postanowieniem o umorzeniu postępowania z powodu bezskuteczności egzekucji.

Co może zająć komornik? Zakres egzekucji z majątku dłużnika

W ramach postępowania egzekucyjnego komornik dąży do zaspokojenia wierzyciela poprzez zajęcie i spieniężenie składników majątku należących do dłużnika. Zakres egzekucji jest szeroki i obejmuje co do zasady cały majątek dłużnika, chyba że poszczególne składniki podlegają ustawowym wyłączeniom. Komornik może prowadzić egzekucję z:

• Nieruchomości – Domy, mieszkania, działki budowlane, grunty rolne, a także udziały we współwłasności nieruchomości.
• Ruchomości – Pojazdy mechaniczne, maszyny, sprzęt RTV i AGD, meble, biżuteria, dzieła sztuki oraz inne przedmioty posiadające wartość handlową, które nie są wyłączone spod egzekucji.
• Wynagrodzenia za pracę – Komornik zajmuje część wynagrodzenia dłużnika, z poszanowaniem ustawowych limitów zajęcia wynagrodzenia i kwoty wolnej od potrąceń.
• Świadczeń emerytalno-rentowych – Emerytury i renty również podlegają zajęciu, jednak z zachowaniem kwot wolnych od egzekucji, często wyższych niż przy wynagrodzeniu za pracę.
• Środków na rachunkach bankowych – Komornik może zająć środki zgromadzone na kontach osobistych, oszczędnościowych czy firmowych dłużnika, z wyjątkiem kwoty wolnej od zajęcia.
• Innych wierzytelności i praw majątkowych – Obejmuje to np. wierzytelności przysługujące dłużnikowi od jego kontrahentów, nadpłaty podatków, udziały w spółkach kapitałowych, autorskie prawa majątkowe czy prawa własności przemysłowej.

Czego komornik zająć nie może? Ograniczenia egzekucji

Prawo chroni dłużnika i jego rodzinę, wyłączając spod egzekucji komorniczej określone składniki majątku i świadczenia, niezbędne do zapewnienia minimum egzystencji oraz poszanowania podstawowych praw. Do najważniejszych wyłączeń należą:

• Niezbędne przedmioty urządzenia domowego – Łóżka, stół, krzesła, lodówka, pralka, podstawowe naczynia kuchenne itp., zgodnie z art. 829 Kodeksu postępowania cywilnego.
• Odzież codzienna i niezbędna bielizna.
• Zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i jego rodziny na okres jednego miesiąca.
• Narzędzia i przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika (z pewnymi wyjątkami, np. dotyczącymi pojazdów) oraz surowce niezbędne do produkcji na okres jednego tygodnia.
• Przedmioty niezbędne do nauki, dokumenty osobiste, przedmioty kultu religijnego.
• Świadczenia niepodlegające egzekucji – Świadczenia alimentacyjne, świadczenia rodzinne (np. 800+), dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej oraz niektóre inne świadczenia wymienione w art. 831 i 833 KPC.
• Kwota wolna od zajęcia na rachunku bankowym – Środki do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, są wolne od zajęcia na każdym rachunku bankowym dłużnika (stan na kwiecień 2025 r., kwota ta jest zmienna).

Ile wynoszą koszty postępowania egzekucyjnego?

Zasadą jest, że celowe koszty postępowania egzekucyjnego obciążają dłużnika i są ściągane przez komornika wraz z egzekwowanym roszczeniem. Do głównych kosztów należą opłaty egzekucyjne, które mogą być stosunkowe (naliczane jako procent od wartości wyegzekwowanego świadczenia, np. podstawowa opłata to 10%) lub stałe (za dokonanie określonych czynności). Komornik pobiera również opłaty minimalne za prowadzenie egzekucji. Oprócz opłat, dłużnika obciążają także wydatki gotówkowe poniesione przez komornika w toku sprawy, np. koszty korespondencji, dojazdów, opinii biegłych czy asysty Policji. Wierzyciel może zostać wezwany do wpłacenia zaliczki na pokrycie tych wydatków. W przypadku, gdy egzekucja okaże się bezskuteczna, kosztami (w tym niezwróconą zaliczką) obciążany jest wierzyciel. Szczególne zasady dotyczą egzekucji świadczeń alimentacyjnych, gdzie wierzyciel jest często zwolniony z kosztów. Należy pamiętać, że stawki opłat egzekucyjnych mogą ulegać zmianom wraz z nowelizacjami przepisów prawa (stan prawny na kwiecień 2025 r.).

Co dzieje się w przypadku bezskutecznej egzekucji?

Jeżeli komornikowi nie uda się odzyskać należności od dłużnika z powodu braku wykrywalnego majątku lub dochodów podlegających zajęciu, wydaje on postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu jego bezskuteczności. Umorzenie nie oznacza anulowania długu – zobowiązanie nadal istnieje, a wierzyciel otrzymuje z powrotem tytuł wykonawczy. Po bezskutecznej egzekucji wierzyciel ma kilka możliwości: może ponownie złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji w przyszłości (jeśli uzyska informacje o poprawie sytuacji majątkowej dłużnika, pamiętając o biegu przedawnienia roszczenia), zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika (co wiąże się z dodatkową opłatą), wpisać dłużnika do rejestrów dłużników (np. KRD, BIG InfoMonitor), aby utrudnić mu funkcjonowanie gospodarcze, lub sprzedać wierzytelność na giełdzie długów bądź wyspecjalizowanej firmie windykacyjnej.

Prawa dłużnika i możliwość złożenia skargi na czynności komornika

Mimo że postępowanie egzekucyjne ma na celu przymusowe odzyskanie należności, dłużnik nie jest pozbawiony praw. Przysługuje mu przede wszystkim prawo do informacji o podstawie egzekucji, podejmowanych czynnościach oraz kosztach postępowania. Komornik musi działać w granicach prawa, szanując godność dłużnika i chroniąc jego ustawowo zagwarantowane minimum egzystencji (np. poprzez stosowanie kwot wolnych od zajęcia czy wyłączeń określonych przedmiotów). Dłużnik ma prawo do obecności przy niektórych czynnościach egzekucyjnych oraz do ochrony miru domowego (komornik nie może np. prowadzić czynności w porze nocnej bez szczególnych okoliczności). Najważniejszym środkiem ochrony prawnej dłużnika w toku egzekucji jest skarga na czynności komornika. Przysługuje ona na działania lub zaniechania komornika, które dłużnik uważa za niezgodne z prawem lub naruszające jego prawa. Skargę wnosi się do sądu rejonowego za pośrednictwem komornika w terminie 7 dni od dokonania czynności lub uzyskania o niej informacji. Sąd rozpoznaje skargę i może uchylić lub zmienić zaskarżoną czynność.

Wymagania dla kandydatów na komornika

Zawód komornika sądowego jest profesją regulowaną, a kandydaci muszą spełnić szereg rygorystycznych wymagań określonych w Ustawie o komornikach sądowych. Do podstawowych wymogów należą:

• Posiadanie obywatelstwa polskiego i pełni praw publicznych.
• Pełna zdolność do czynności prawnych.
• Nieposzlakowana opinia.
• Brak karalności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.
• Ukończenie wyższych studiów prawniczych w Polsce (tytuł magistra) lub uznanych zagranicznych studiów prawniczych.
• Posiadanie zdolności psychicznej i fizycznej do pełnienia obowiązków, potwierdzonej zaświadczeniem lekarza medycyny pracy.
• Odbycie 2-letniej aplikacji komorniczej.
• Złożenie egzaminu komorniczego z wynikiem pozytywnym.
• Praca w charakterze asesora komorniczego przez co najmniej 2 lata.
• Ukończone 26 lat życia.

Dopiero spełnienie wszystkich tych warunków umożliwia ubieganie się o powołanie na stanowisko komornika przez Ministra Sprawiedliwości.

Jak znaleźć właściwego komornika sądowego?

Informacje o komornikach sądowych działających w Polsce są publicznie dostępne. Oficjalny, ogólnokrajowy wykaz komorników prowadzi Krajowa Rada Komornicza (KRK) i jest on dostępny na jej stronie internetowej. Listy komorników działających w poszczególnych rewirach (obszarach właściwości sądów) można również znaleźć na stronach internetowych właściwych Izb Komorniczych oraz poszczególnych Sądów Apelacyjnych i Okręgowych. Wyszukiwarki na tych stronach zazwyczaj pozwalają na filtrowanie komorników według miejscowości, sądu rejonowego lub nazwiska. Wierzyciel, składając wniosek egzekucyjny, ma prawo wyboru komornika działającego na obszarze właściwości sądu apelacyjnego, w której dłużnik ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Dłużnik, który otrzymał pismo od komornika, może zweryfikować jego dane (imię, nazwisko, adres kancelarii, sąd, przy którym działa) korzystając ze wspomnianych oficjalnych wykazów.