Co to jest zaliczka?
Pojęcie zaliczki nie jest wprost zdefiniowane w polskim prawie. Słownik języka polskiego określa ją jako część należności wpłacanej lub wypłacanej z góry na poczet tej należności. Jest to więc część zapłaty całej kwoty za dany towar czy usługę (lub cokolwiek innego) jeszcze przed ich otrzymaniem. Zaliczka zawsze podlega zwrotowi jeśli nie doszło do wykonania umowy- niezależnie od tego z winy której strony umowa nie została dotrzymana. Wynika to z art. 494 kc, który stanowi, że strona, która odstępuje od umowy wzajemnej zobowiazana jest zwrócić to, co otrzymała od drugiej strony i domagać się zwrotu tego co sama jej dała. Przedsiębiorca z którym konsument zawarł umowę (powiedzmy o wynajem sali weselnej), może potrącić jakąś sumę w związku z poniesionymi kosztami, musi to jednak uzasadnić.
W umowie może pojawić się pojęcie zaliczki, która w rzeczywistości jest zadatkiem, jeśli takie intencje miały strony zawierające ją. Stosowany niekiedy w umowach zapis o zaliczce bezzwrotnej może być uznawany za tzw. klauzulę niedozwoloną i skutkować nieważnością umowy. Jeżeli np. bank zawarł w umowie klauzulę niedozwoloną to jest to dobry powód do złożenia reklamacji.
Wynika to choćby z art. 3853 kc pkt. 12, który stanowi, że niedozwolone są klauzule, które wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania. Pamiętajmy – zaliczka to jedynie część zapłaty za usługę i nic więcej. Można o niej myśleć jako o kredycie dla przedsiębiorcy. Inaczej sprawa ma się np. z opłatą rezerwacyjną, choć również i ona nie powinna wynosić całości kwoty za usługę czy towar.
Co to jest zadatek?
Zadatek to zastrzeżenie w umowie mające chronić obie jej strony. To rodzaj zaliczki, która działa na niecodziennych zasadach. Sposób działania zadatku określa kodeks cywilny w art. 394, gdzie wymienione są trzy dotyczące go zasady:
- W razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może od niej odstąpić i dostać zadatek, a jeśli sama wpłaciła zadatek to dostać go w podwójnej kwocie.
- Jeżeli umowa została wykonana to zadatek zachowuje wykonawca umowy, czyli działa tak jak zaliczka.
- Przy rozwiązaniu umowy (czyli za zgodą obu stron) zadatek jest zwracany na zasadach takich jak zaliczka. Stanie się tak również jeśli umowa została niewykonana z przyczyn niezależnych od stron umowy.
Cóż z tego wynika? Znamy już znaczenie zaliczki – jest to po prostu wcześniejsza zapłata części pieniędzy za coś, czego jeszcze nie otrzymaliśmy i podlega zwrotowi przy każdej przyczynie odstąpienia od umowy. Natomiast zadatek ma zwiększyć pewność, że umowa zostanie dotrzymana przez obie jej strony. Dlatego jeżeli umowa zostanie niedotrzymana z winy konsumenta (kupującego) to nie podlega zwrotowi, a jeżeli z winy sprzedawcy to musi on oddać zadatek w podwójnej wysokości. Jak to wygląda w praktyce?
Zadatek a zaliczka – porównanie różnic
Najłatwiej jest zrozumieć różnicę pomiędzy zadatkiem za pomocą wygodnej tabeli. Zobacz, czym różni się zadatek od zaliczki:
| Zadatek | Zaliczka | |
|---|---|---|
| Forma | Dowolna | Pieniężna |
| Funkcja | Zabezpieczenia dotrzymania warunków umowy | Wcześniejsza zapłata części kwoty za towar lub usługę |
| Usankcjonowany prawnie | Przez kodeks cywilny w artykule 494 | Zwyczajowo, przez praktykę i wspomniana w przeróżnych przepisach prawa |
| W umowie | Jeżeli z umowy ani ze zwyczaju nie wynika inaczej, to jest to zadatek | Z umowy albo ze zwyczaju musi wynikać, że jest to zaliczka |
| Po wykonaniu umowy | Jest odejmowany od ceny | Jest wliczana w cenę |
| Rozwiązanie umowy z winy klienta | Przepada na rzecz sprzedawcy | Jest zwracana, ale mogą być od niej odliczone już poniesione koszty |
| Umowa rozwiązana z przyczyn losowych lub za porozumieniem stron | Jest zwracany klientowi | Jest zwracana, ale mogą być od niej odliczone już poniesione koszty |
| Rozwiązanie umowy z winy sprzedawcy | Zwracany w podwójnej kwocie | Jest zwracana, ale konsument może domagać się dodania do niej już poniesionych kosztów |
W jakich sytuacjach zadatek może zostać zwrócony?
Załóżmy cztery sytuacje, które mogą pojawić się przy umowie z zadatkiem i ich praktyczne skutki:
- Pan Janusz zawarł z komisem umowę na kupno dwuletniej Astry. Na razie zapłacił zadatek w kwocie 2 tys. złotych a resztę sumy chce przesłać dopiero po otrzymaniu samochodu. Właściciel komisu stwierdził jednak, że samochód woli sprzedać swojemu kuzynowi i odstępuje od umowy. Skutek: Panu Januszowi przysługuje zwrot zadatku w jego podwójnej wysokości, czyli 4 tys. złotych, bo rozwiązanie umowy nastąpiło z winy komisu.
- Pani Marianna zapłaciła zadatek za wycieczkę do Bułgarii. Stwierdziła jednak, że woli jechać do Egiptu i rozwiązała umowę z biurem podróży. Skutek: Zadatek Pani
Marianny przepadł na rzecz biura podróży, bo umowa nie doszła do skutku z jej winy. - Stanisław wpłacił zadatek na kupno mieszkania u dewelopera i zaciągnął już nawet kredyt hipoteczny. Pech chciał, że podczas budowy wybuchł pożar i umowa nie może dojść do skutku. Zadatek jest w tej sytuacji zwracany w standardowej kwocie, bo odstąpienie od umowy nastąpiło z przyczyn niezależnych od przedsiębiorstwa. Zadatek zostałby również zwrócony w odwrotnej sytuacji, gdyby Stanisław np. zachorował i nie mógł w związku z tym kupić mieszkania, gdyż jest to sytuacja na którą nie miał wpływu.
- Andrzej zaciągnął kredyt gotówkowy i zamówił z hurtowni towar do swojego sklepu o wartości 20 tys. złotych. Wcześniej wpłacił zadatek w wysokości 5 tys, złotych. Transakcja przebiegła prawidłowo i towar został dostarczony. Skutek: zadatek staje się się częścią kwoty za zakup i Andrzej musi zapłacić jeszcze 15 tys. złotych. Zadatek działa w tym przypadku tak samo jak zaliczka.
Zadatek zostanie też zwrócony klientowi w przypadku, kiedy umowa zostanie rozwiązana przez obie strony, czyli np. za porozumieniem stron.
Wady i zalety zadatku oraz zaliczki. Co wybrać?
To, czy powinno się wybrać zadatek czy zaliczkę podczas podpisywania umowy zależy od konkretnej sytuacji, i tego czy jesteśmy przedsiębiorcą czy też konsumentem. Konsument ma niewątpliwie korzyści z umowy z zadatkiem – poniesie on straty wyłącznie w przypadku kiedy umowa nie została dotrzymana z jego winy. Pozornie bardziej korzystna jest zaliczka, jednak często w umowach przewidziane są przeróżne kary za niedotrzymanie umowy, takie jak odstępne czy kary umowne. Jeżeli w umowie nie przewidziano takich sankcji to prawdopodobnie bardziej opłacalna jest zaliczka, bo jest zwracana niezależnie od sytuacji.
Zaliczka na pewno opłaci się też, jeśli nie mamy pewności czy będziemy w stanie wypełnić umowę. Zaliczka zostanie zwrócona jedynie w podstawowej kwocie, jeżeli to przedsiębiorca nie wywiąże się z umowy. Z kolei przedsiębiorcy chętnie skorzystają z zadatku, jeśli chcą mieć większą pewność, że kontrahent wywiąże się z umowy.
Zaliczka vs zadatek – podsumowanie
Na to, czy zawieramy umowę z zaliczką czy zadatkiem należy zwrócić choćby przy umowie kupna mieszkania, przez osoby biorące kredyt hipoteczny. Może się okazać, że przy rozwiązaniu umowy przedwstępnej nasz zadatek przepadnie.
Teoretycznie zaliczka, w przeciwieństwie do zadatku, nigdy nie przepada. Praktyka jest jednak inna. Firmy w przeróżny sposób zabezpieczają się przed stratami i rzadko zwracają zaliczkę w pełnej kwocie. Nie jest też tak, że zadatek zawsze przepada. Wystarczy, że wykażemy, że niedotrzymanie umowy nie nastąpiło z naszej winy, przez przyczynę niezależną od nas. Dotyczy to zarówno jednej jak i drugiej strony umowy.
