Ile wynoszą odsetki ustawowe – czym są?

Odsetki ustawowe – czym są?

Odsetki ustawowe to odsetki o wyznaczonej przez ustawodawcę wysokości, które są należne za udzielone zobowiązanie niezależnie od zapisów umownych – to nie jest marża nakładana na kredyt. Ich wysokość jest określona przez kodeks cywilny i jest równa stopie referencyjnej NBP (obecnie 1,5 proc.) i 3,5 punktów procentowych. Wysokość odsetek ustawowych wynosi więc obecnie:

• 5 proc. w ujęciu rocznym.

Wartość ta dotyczy odsetek kapitałowych, bo tak najczęściej rozumie się pojęcie odsetek ustawowych. Według kc odsetki należą się jedynie wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu¹. Te odsetki będą stosowane np. przy umowie pożyczki w której nie określono w innym miejscu wysokości odsetek. Ich maksymalna wartość, jeżeli podano tak w umowie, może przyjąć dwukrotność tej stawki, czyli 10 proc.. Ten limit obowiązuje w każdym rodzaju kredytu. To jeszcze nie oznacza, że taki jest maksymalny koszt kredytu. Resztę opłat można ująć jako np. prowizję za rozpatrzenie wniosku kredytowego. Jeżeli same odsetki w umowie bankowej przekraczają tę wartość to jest to bardzo dobry powód do reklamacji w banku. Ten typ odsetek jest rodzajem wynagrodzenia dla pożyczkodawcy za używanie jego kapitału – stąd zwane są też odsetkami kapitałowymi.

Innym rodzajem odsetek ustawowych są odsetki za opóźnienie. Ich wysokość jest również określona przez kodeks cywilny i wynosi sumę stopy referencyjnej NBP (1,5 proc.) i 5,5 punktów procentowych, czyli:

• 7 proc. w ujęciu rocznym.

Te odsetki są swego rodzaju sankcją i stanowią odszkodowanie dla wierzyciela za używanie jego środków bez zezwolenia, czyli wtedy, kiedy dłużnik spóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego² więc np. zapłaty za towar czy usługę, albo po rozwiązaniu umowy pożyczki. Ich maksymalna wartość, jeśli zapisano tak w umowie, może przyjąć do 14 proc. Warto zwrócić uwagę na wysokość odsetek karnych w umowie choćby przy zaciąganiu kredytu gotówkowego.

Odsetki za opóźnienie, odsetki kapitałowe – tabela

Ustawowe kapitałowe i za opóźnienie, choć najczęściej stosowane, nie są jedynym rodzajem odsetek wymienionych w polskim systemie prawnym. Zobacz tabelę by sprawdzić, ile wynoszą inne rodzaje odsetek ustawowych:

Jak obliczyć odsetki ustawowe?

Obliczanie odsetek ustawowych nie jest skomplikowaną czynnością. Wystarczy pomnożyć kwotę zobowiązania (dług) przez liczbę dni zwłoki i odsetki, po czym podzielić otrzymany wynik przez 365, czyli liczbę dni w roku. Przykładowo jeżeli pożyczyliśmy 1000 zł i spóźniamy się ze spłatą od 100 dni, a wierzyciel naliczył maksymalną wysokość odsetek ustawowych (10 proc.) to równanie będzie przedstawiało się następująco:

(1000 x 100 x 0,10) / 365 = 10 000 / 365 = 27,40 zł

• gdzie 1000 to kwota zobowiązania,
• 100 to liczba dni
• 0,10 to wartość procentowa (10 proc.) przedstawiona liczbowo,
• a 365 to liczba dni w roku.

Co oznacza, że po przeliczeniu całka wartość długu wynosi 1027,40 zł.

Jakie są odsetki za zwłokę – rodzaje odsetek

W polskim prawie funkcjonuje kilka rodzajów odsetek. Najczęściej stosowane, są odsetki ustawowe kapitałowe i za zwłokę, ale oprócz nich funkcjonują jeszcze odsetki za zwłokę w transakcjach handlowych i odsetki podatkowe.

Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych obowiązują jedynie w przypadku transakcji pomiędzy przedsiębiorcami, które dotyczyły ich działalności. Ich wysokość jest obwieszczenia przez ministra właściwego do spraw gospodarki w Monitorze Polskim i wynosi obecnie 9,5 proc.

Niespłacane pożyczki i kredyty mogą wiązać się również z płatnymi monitami wysyłanymi przez pożyczkodawcę.

Nieco bardziej skomplikowana sytuacja ma miejsce w związku z odsetkami za zaległości podatkowe. Zwykłe odsetki podatkowe wynoszą 8 proc., jednak mogą one ulegać podwyższeniu lub obniżeniu w zależności od danej sytuacji. Zwykłą wartość odsetek zapłacimy w przypadku niezapłacenia odpowiedniej kwoty podatku. Stawka obniżona o 50 proc. (do 4 proc.) obowiązuje, jeżeli podatnik złoży skuteczną korektę deklaracji nie później niż w ciągu 6 miesięcy od dnia ostatecznego terminu jej złożenia i dokona zapłaty w ciągu 7 dni od złożenia korekty. Stawka obniżona do 6 proc. obowiązuje w przypadku zaległości podatkowych powstałych przed końcem 2015 roku.

Podwyższona stawka (12 proc.) dotyczy zaległości podatkowych w trzech przypadkach. Są to:

• Zaniżenie zobowiązania podatkowego, zawyżenia kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku ujawnionych w czasie kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego.
• Korekta deklaracji po zawiadomieniu o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej i po jej zakończeniu, jeśli odbyła się bez zawiadomienia lub po dokonaniu korekty wyniku kontroli US, a kwota nieprawidłowości przekraczała 25 proc. całej należnej kwoty i była wyższa od pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.
• Niezłożenie deklaracji i ujawnienie tego faktu przez US.

Odsetki podatkowe zaokrągla się do pełnych złotówek – do 50 groszy w dół, a do 50 groszy w górę i nie nalicza się ich, jeżeli nie przekraczają kwoty 8,70 zł (stan na październik 2019).

Krótko mówiąc obniżone odsetki podatkowe zapłacimy, jeśli sami ‘przyznamy’ się do błędu w deklaracji, a jeżeli nieprawidłowości odkryje urząd skarbowy to zapłacimy je z podwyższoną stawką.

O czym jeszcze trzeba pamiętać?

Powyższe wyliczenia dotyczą stanu prawnego od 2016 roku. Aby określić wysokość odsetek ustawowych od zaległości powstałych przed tym terminem należy sięgnąć do archiwalnych stawek odsetek ustawowych i dokonać bardziej skomplikowanych wyliczeń. Ma to związek głównie ze zmieniającą się stopą referencyjną NBP, która niegdyś przyjmowała wyższą wartość.

Większość pożyczkodawców czy też banków automatycznie zastrzega w umowach maksymalne odsetki ustawowe, czyli 10 proc. i 14 proc. za opóźnienie w spłacie, choć nie dotyczy to np. kredytu hipotecznego, który zazwyczaj jest udzielany ze znacznie niższym oprocentowaniem. Mniejsze niż 14 proc. wartości oprocentowania za zwłokę dotyczą zobowiązań gdzie nie jest to nigdzie wyszczególnione, czyli np. niezapłaconych mandatów.

To, że naliczone zostały odsetki karne nie znaczy jeszcze, że wierzyciel nie może żądać dalszego odszkodowania. Takie kary mogą nas spotkać choćby przy. niespłaceniu darmowej pożyczki w postaci już zapisanych w umowie kar umownych. Wierzyciel może zwrócić się do sądu o dodatkowe odszkodowanie, jeżeli tylko uzna to za stosowne i w jakiś sposób wykaże, że poniósł jakąś szkodę w związku z brakiem spłaty zobowiązania. W przypadku windykacji do długu zostaną zapewne też doliczone dalsze kwoty za koszty odzyskania należności. Może się zdarzyć tak, że nasz scoring BIK będzie na tyle zaniżony, że w przyszłości będziemy mogli wybierać tylko z oferty pożyczek bez BIK.

1. Art 359. Kodeks cywilny.
2. Art 481. Kodeks cywilny.