Ile wynoszą odsetki ustawowe - czym są?

Odsetki ustawowe - czym są?

Odsetki ustawowe to świadczenie pieniężne określone przez przepisy prawa (głównie Kodeks cywilny), należne wierzycielowi od dłużnika w określonych sytuacjach. Ich wysokość nie jest ustalana bezpośrednio w umowie między stronami, lecz wynika z mocy samego prawa, choć strony mogą w umowie odmiennie uregulować kwestię odsetek (w pewnych granicach). Należy rozróżnić dwa podstawowe rodzaje odsetek ustawowych:

• Odsetki ustawowe kapitałowe: Stanowią wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału (pieniędzy). Należą się, jeżeli wynika to z czynności prawnej (np. umowy pożyczki, kredytu), ustawy, orzeczenia sądu lub decyzji innego organu (art. 359 § 1 KC). Jeśli strony w umowie nie określiły wysokości odsetek kapitałowych, należą się właśnie odsetki ustawowe. Ich wysokość równa jest sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (NBP) i 3,5 punktów procentowych (art. 359 § 2 KC). Zakładając stopę referencyjną NBP na poziomie 5,75% (stan na 29.04.2025 r. – sprawdź aktualną stopę na stronie NBP), odsetki ustawowe kapitałowe wynoszą 9,25% w skali roku. Maksymalna wysokość odsetek kapitałowych określonych w umowie nie może przekroczyć dwukrotności odsetek ustawowych kapitałowych (tzw. odsetki maksymalne), czyli obecnie 18,50% w skali roku (art. 359 § 2¹ KC).
• Odsetki ustawowe za opóźnienie: Mają charakter sankcji za nieterminowe spełnienie świadczenia pieniężnego przez dłużnika (art. 481 § 1 KC). Należą się wierzycielowi za sam fakt opóźnienia, nawet jeśli nie poniósł on żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Jeśli strony nie ustaliły innej stopy odsetek za opóźnienie, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie. Ich wysokość równa jest sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych (art. 481 § 2 KC). Przy założonej stopie referencyjnej 5,75% (stan na 29.04.2025 r. – sprawdź aktualną stopę na stronie NBP), odsetki ustawowe za opóźnienie wynoszą 11,25% w skali roku. Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekroczyć dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie (tzw. maksymalne odsetki za opóźnienie), czyli obecnie 22,50% w skali roku (art. 481 § 2¹ KC).

Odsetki za opóźnienie, odsetki kapitałowe - tabela

Polskie prawo przewiduje różne rodzaje i stawki odsetek ustawowych, zależne od kontekstu prawnego i gospodarczego. Poniższa tabela przedstawia kluczowe stawki obowiązujące w skali roku (stan na 29 kwietnia 2025 r.).

Uwaga: Stawki odsetek ustawowych (kapitałowych i za opóźnienie) oraz za opóźnienie w transakcjach handlowych są zależne od aktualnej stopy referencyjnej NBP (tu przyjęto 5,75%). Stawki odsetek podatkowych zależą od stopy lombardowej NBP (tu przyjęto 6,25%) i zasad Ordynacji podatkowej. Zawsze należy weryfikować aktualne stopy NBP oraz przepisy podatkowe obowiązujące w danym okresie.

* Dotyczy transakcji handlowych między przedsiębiorcami, zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Podstawa naliczania może ulegać zmianom.

** Zgodnie z Ordynacją podatkową. Należy sprawdzić aktualną stopę lombardową NBP.

Jak obliczyć odsetki ustawowe?

Obliczanie odsetek ustawowych nie jest skomplikowaną czynnością. Wystarczy pomnożyć kwotę zobowiązania (dług) przez liczbę dni zwłoki i odsetki, po czym podzielić otrzymany wynik przez 365, czyli liczbę dni w roku. Przykładowo jeżeli pożyczyliśmy 1000 zł i spóźniamy się ze spłatą od 100 dni, a wierzyciel naliczył 10% odsetek ustawowych, to równanie będzie przedstawiało się następująco: (1000 x 100 x 0,10) / 365 = 10 000 / 365 = 27,40 zł

• gdzie 1000 to kwota zobowiązania,
• 100 to liczba dni
• 0,10 to wartość procentowa (10 proc.) przedstawiona liczbowo,
• a 365 to liczba dni w roku.

Co oznacza, że po przeliczeniu całka wartość długu wynosi 1027,40 zł.

Rodzaje odsetek w polskim prawie

W polskim prawie funkcjonuje kilka rodzajów odsetek: odsetki kapitałowe i za zwłokę, odsetki za zwłokę w transakcjach kapitałowych i odsetki podatkowe. Najczęściej stosowane, są odsetki ustawowe kapitałowe i za zwłokę, ale oprócz nich funkcjonują jeszcze odsetki za zwłokę w transakcjach handlowych i odsetki podatkowe. Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych obowiązują jedynie w przypadku transakcji pomiędzy przedsiębiorcami, które dotyczyły ich działalności. Ich wysokość jest obwieszczenia przez ministra właściwego do spraw gospodarki w Monitorze Polskim i wynosi obecnie 9,5 proc. Niespłacane pożyczki i kredyty mogą wiązać się również z płatnymi monitami wysyłanymi przez pożyczkodawcę. Nieco bardziej skomplikowana sytuacja ma miejsce w związku z odsetkami za zaległości podatkowe. Zwykłe odsetki podatkowe wynoszą 8 proc., jednak mogą one ulegać podwyższeniu lub obniżeniu w zależności od danej sytuacji. Zwykłą wartość odsetek zapłacimy w przypadku niezapłacenia odpowiedniej kwoty podatku. Stawka obniżona o 50 proc. (do 4 proc.) obowiązuje, jeżeli podatnik złoży skuteczną korektę deklaracji nie później niż w ciągu 6 miesięcy od dnia ostatecznego terminu jej złożenia i dokona zapłaty w ciągu 7 dni od złożenia korekty. Stawka obniżona do 6 proc. obowiązuje w przypadku zaległości podatkowych powstałych przed końcem 2015 roku. Podwyższona stawka (12 proc.) dotyczy zaległości podatkowych w trzech przypadkach. Są to:

• Zaniżenie zobowiązania podatkowego, zawyżenia kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku ujawnionych w czasie kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego.
• Korekta deklaracji po zawiadomieniu o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej i po jej zakończeniu, jeśli odbyła się bez zawiadomienia lub po dokonaniu korekty wyniku kontroli US, a kwota nieprawidłowości przekraczała 25 proc. całej należnej kwoty i była wyższa od pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.
• Niezłożenie deklaracji i ujawnienie tego faktu przez US.

Odsetki podatkowe zaokrągla się do pełnych złotówek - do 50 groszy w dół, a do 50 groszy w górę i nie nalicza się ich, jeżeli nie przekraczają kwoty 8,70 zł (stan na październik 2019). Krótko mówiąc obniżone odsetki podatkowe zapłacimy, jeśli sami ‘przyznamy’ się do błędu w deklaracji, a jeżeli nieprawidłowości odkryje urząd skarbowy to zapłacimy je z podwyższoną stawką.

O czym jeszcze trzeba pamiętać przy określaniu odsetek ustawowych od zaległości 

Aby określić wysokość odsetek ustawowych od zaległości powstałych przed tym terminem należy sięgnąć do archiwalnych stawek odsetek ustawowych i dokonać bardziej skomplikowanych wyliczeń. Ma to związek głównie ze zmieniającą się stopą referencyjną NBP, która niegdyś przyjmowała wyższą wartość. Powyższe wyliczenia dotyczą stanu prawnego od 2016 roku. Większość pożyczkodawców czy też banków automatycznie zastrzega w umowach maksymalne odsetki ustawowe, czyli 10 proc. i 14 proc. za opóźnienie w spłacie, choć nie dotyczy to np. kredytu hipotecznego, który zazwyczaj jest udzielany ze znacznie niższym oprocentowaniem. Mniejsze niż 14 proc. wartości oprocentowania za zwłokę dotyczą zobowiązań gdzie nie jest to nigdzie wyszczególnione, czyli np. niezapłaconych mandatów. To, że naliczone zostały odsetki karne nie znaczy jeszcze, że wierzyciel nie może żądać dalszego odszkodowania. Takie kary mogą nas spotkać choćby przy. niespłaceniu darmowej pożyczki w postaci już zapisanych w umowie kar umownych. Wierzyciel może zwrócić się do sądu o dodatkowe odszkodowanie, jeżeli tylko uzna to za stosowne i w jakiś sposób wykaże, że poniósł jakąś szkodę w związku z brakiem spłaty zobowiązania. W przypadku windykacji do długu zostaną zapewne też doliczone dalsze kwoty za koszty odzyskania należności. Może się zdarzyć tak, że nasz scoring BIK będzie na tyle zaniżony, że w przyszłości będziemy mogli wybierać tylko z oferty pożyczek bez BIK.

1. Art 359. Kodeks cywilny.
2. Art 481. Kodeks cywilny.