Zwykły dług cywilnoprawny a odpowiedzialność karna
Dług pożyczkowy to zobowiązanie pożyczkowe powstałe w ramach zawartej pomiędzy pożyczkobiorcą a instytucją finansową umową pożyczki. To właśnie zawarta umowa pożyczki reguluje kwestie związane z warunkami spłaty zobowiązania. Zaniedbanie spłaty długu pożyczkowego może skutkować koniecznością poniesienia poważnych konsekwencji, m.in. negatywnym wpisem w rejestrze dłużników czy egzekucją komorniczą. Dług kredytowy jest jednak zaległą należnością, za którą nie grozi więzienie. Konkretne rodzaje długów, za które grozi więzienie, przedstawiamy poniżej!
Czyny związane z zadłużeniem zagrożone karą pozbawienia wolności
Długami, za jakie grozi więzienie są:
- długi alimentacyjne,
- długi podatkowe,
- niezapłaconą grzywnę
Odpowiedzialność karna za niealimentację (Art. 209 KK)
Alimenty, są zobowiązaniem, które należy spłacać w terminie. Według obowiązującego polskiego prawa, uchylanie się od obowiązku spłaty alimentów orzeczonych przez sąd lub umowę jest przestępstwem, za które grozi więzienie. Aby jednak za długi alimentacyjne groziło więzienie, muszą zostać spełnione określone warunki, ponieważ w poszczególnych przypadkach może dojść jedynie do zajęcia wynagrodzenia lub zawartości skrytki bankowej, jeśli dłużnik taką posiada.
Dług alimentacyjny będzie nosić znamiona przestępstwa, kiedy wysokość zobowiązania będzie równowartością co najmniej 3 świadczeń okresowych lub będzie wynosić co najmniej 3 miesiące (jeśli zaległe świadczenie nie ma charakteru okresowego). Do tego czasu komornik będzie starać się przejąć konto w celu pobrania odpowiedniej sumy środków na nim zgromadzonych, zgodnie z kwotą wolną od zajęcia. Jeśli odzyskanie długu będzie niemożliwe, zgodnie z art. 209 Kodeksu Karnego za długi alimentacyjne grozi do 2 lat pozbawienia wolności. Przed więzieniem może dłużnika uratować spłata zadłużenia w ciągu 30 dni od daty pierwszej rozprawy sądowej dotyczącej długu alimentacyjnego. Długu alimentacyjnego może nie rozwiązać nawet ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Jeśli dług alimentacyjny istniał już przed ogłoszeniem upadłości, wtedy upadły dłużnik będzie musiał go i tak spłacić. Roszczenie tego typu traktowane jest priorytetowo (pierwsza kategoria zaspokojenia wierzytelności). Jedynie, jeśli alimenty zostały naliczone po ogłoszeniu upadłości, wtedy wypłaca je syndyk masy upadłościowej, a nie upadły dłużnik.
Odpowiedzialność karna skarbowa za długi podatkowe
Dług podatkowy może się wiązać z dwoma głównymi konsekwencjami — grzywną oraz karą pozbawienia wolności. Więzienie za długi podatkowe grozi przy większych zadłużeniach. Podatnikowi posiadającemu dług podatkowy wobec państwa, którego wysokość przekracza pięciokrotność pensji minimalnej, może grozić kara pozbawienia wolności. Poniżej tej wysokości może otrzymać grzywnę z tytułu wykroczenia skarbowego. W przypadku kary pozbawienia wolności sąd może wydać wyrok na okres maksymalnie 12 miesięcy. Odsiadywanie kary często nie “kasuje” grzywny i zadłużenie nadal należy zwrócić.
Zastępcza kara aresztu za niezapłaconą grzywnę
Niezapłacona grzywna może skutkować więzieniem. Należy jednak na samym początku zaznaczyć, że z reguły rzadko ma to miejsce, ponieważ dłużnik musiałby uporczywie uchylać się od poniesienia wcześniejszych konsekwencji, np. odbycia prac społecznych. Dopiero po odmówieniu odbycia pracy społecznej sąd może nałożyć na dłużnika karę pozbawienia wolności do 30 dni. Niekiedy bywa, że grzywnę egzekwuje się z majątku dłużnika, co tym samym pozwala mu uniknąć konieczności odbycia prac społecznych czy kary więzienia.
Inne czyny związane z zadłużeniem zagrożone karą więzienia
Więzienie może grozić dłużnikowi jeszcze w następujących sytuacjach:
- gdy utrudnia komornikowi wykonanie egzekucji komorniczej,
- za wyłudzenie pożyczki.
Odpowiedzialność karna za udaremnianie lub utrudnianie egzekucji (Art. 300 KK)
Więzienie za utrudnianie komornikowi wykonanie egzekucji komorniczej grozi dłużnikowi, który uniemożliwia egzekucję dóbr objętych zajęciem w ramach postępowania egzekucyjnego lub tym, którym zajęcie komornicze dopiero grozi. Komornik w pierwszej kolejności sięgnie jednak po wydanie upomnienia, wydalenie z miejsca prowadzenia czynności lub ukaranie grzywną. Utrudnianie egzekucji może wiązać się z podjęciem następujących działań:
- usuwanie – np. jeśli obszarem egzekucji jest mieszkanie dłużnika, a on przeniesie określony przedmiot do samochodu sąsiada,
- ukrywanie – np. chowanie kosztowności pod panelami podłogowymi,
- zbywanie – w rozumieniu głównie nieruchomości,
- darowanie – np. poprzez darowiznę samochodu
- niszczenie,
- pozorne lub rzeczywiste jego obciążanie,
- uszkadzanie.
Pociągnięcie do odpowiedzialności za skutki powyższych działań będą możliwe, jeśli prawda wyjdzie na jaw. Należy jednak pamiętać, że noszą one znamiona przestępstwa już w momencie ich dokonania, a już samo usuwanie znaków zajęcia np. jeśli zdarcie oznaczenia danego przedmiotu przez komornika przez dłużnika, grozi negatywnymi konsekwencjami. Kara więzienia za utrudnianie czynności organu egzekucyjnego może wynieść do 3 lat. Jeśli dojdą do tego dodatkowe okoliczności np. atak na funkcjonariusza publicznego z użyciem noża lub w porozumieniu z osobą postronną – wyrok pozbawienia wolności może wzrosnąć do 10 lub nawet 12 lat.
Odpowiedzialność karna za oszustwo kredytowe (Art. 297 KK)
Więzienie za wyłudzenie pożyczki jest prawdopodobne, choć biorąc pod uwagę zabezpieczenia ustanawiane w ramach udzielanego finansowania, do pożyczek na skradziony dowód dochodzi bardzo rzadko. Głównie ze względu na zmiany w prawie, w wyniku których od 1.06.2024 r. instytucje finansowe muszą weryfikować numeru PESEL klienta wnioskującego o pożyczkę. Dodatkowo firmy weryfikują swoich klientów poprzez opłatę weryfikacyjną, aplikacje weryfikacyjne czy rozmowę telefoniczną. Zgodnie z art. 297 Kodeksu Karnego, celowa chęć wzięcia pożyczki na wykradzione dane grozi karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Należy jednak wziąć jeszcze pod uwagę dopuszczenie się oszustwa kredytowego w przypadku złożenia podrobionych dokumentów lub złożenia nieprawdziwego oświadczenia przy pożyczce bez zaświadczeń. Dopuszczenie się tego typu przestępstwa będzie karalne, nawet gdy otrzymane na ich podstawie finansowanie będzie regularnie spłacane. Jeśli instytucja finansowa nie zorientuje się w porę, że dokumenty zostały sfałszowane i wypłaci sumę finansowania, kara może się zwiększyć do 8 lat więzienia. Nie zawsze jednak za wyłudzenie kredytu trafia się do więzienia, ponieważ wyrok może być w określonych przypadkach łagodniejszy i mieć formę grzywny, ograniczenia wolności lub zawieszenia.
Przedawnienie długu cywilnego a odpowiedzialność karna
Instytucja przedawnienia roszczeń, uregulowana w Kodeksie cywilnym (art. 117 i nast.), dotyczy możliwości uchylenia się przez dłużnika od zaspokojenia roszczenia cywilnoprawnego po upływie określonego w ustawie terminu. Skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia w procesie cywilnym prowadzi do oddalenia powództwa wierzyciela.
Należy jednak stanowczo podkreślić, że przedawnienie roszczenia cywilnoprawnego (np. o zwrot pożyczki) jest całkowicie niezależne od odpowiedzialności karnej za czyn zabroniony, który mógł być związany z powstaniem tego długu. Przestępstwa i wykroczenia (np. oszustwo kredytowe, przestępstwo skarbowe, niealimentacja) mają swoje własne, odrębne terminy przedawnienia karalności, określone w Kodeksie karnym lub Kodeksie karnym skarbowym. Przedawnienie cywilne długu nie powoduje automatycznie przedawnienia karalności związanego z nim przestępstwa.
Przykładowo, nawet jeśli roszczenie banku o zwrot pożyczki uzyskanej w wyniku oszustwa (np. na podstawie fałszywych dokumentów) uległo przedawnieniu jako roszczenie cywilne, to sprawca tego oszustwa nadal może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 297 KK, o ile nie upłynął jeszcze termin przedawnienia karalności tego przestępstwa, liczony od momentu jego popełnienia.
Minimalizowanie ryzyka odpowiedzialności karnej i zarządzanie długiem
Chociaż samo posiadanie długów cywilnych nie prowadzi do odpowiedzialności karnej, pewne działania lub zaniechania związane z zadłużeniem mogą nosić znamiona przestępstwa lub wykroczenia. Istnieją jednak sposoby minimalizowania tego ryzyka oraz ogólne zasady odpowiedzialnego zarządzania długiem.
W kontekście długów alimentacyjnych, kluczowe jest ich priorytetowe traktowanie. W przypadku trudności finansowych uniemożliwiających płacenie alimentów w pełnej wysokości, należy niezwłocznie podjąć kroki prawne w celu sądowej zmiany (obniżenia) wysokości obowiązku alimentacyjnego, zanim powstaną znaczące zaległości. W przypadku przejściowych problemów, ważna jest komunikacja z osobą uprawnioną lub jej przedstawicielem oraz z komornikiem prowadzącym egzekucję.
W odniesieniu do długów podatkowych, podstawą jest terminowe składanie deklaracji i płacenie należności. W razie problemów, zamiast unikania kontaktu, należy aktywnie działać – składać wnioski do Urzędu Skarbowego o rozłożenie zaległości na raty lub o ich umorzenie (choć umorzenie jest przyznawane wyjątkowo). W niektórych sytuacjach możliwe jest skorzystanie z instytucji czynnego żalu, aby uniknąć odpowiedzialności karnoskarbowej za uchybienia, pod warunkiem złożenia go przed wykryciem czynu przez organy ścigania.
Aby uniknąć zarzutu udaremniania egzekucji, niezbędna jest współpraca z komornikiem i niepodejmowanie działań mających na celu ukrycie lub wyzbycie się majątku podlegającego zajęciu. Z kolei ryzyko odpowiedzialności za oszustwo kredytowe minimalizuje się poprzez przedstawianie wyłącznie prawdziwych danych i dokumentów podczas ubiegania się o finansowanie.
W ogólnym zarządzaniu trudną sytuacją zadłużeniową, podstawą jest aktywna komunikacja z wierzycielami i poszukiwanie polubownych rozwiązań. Negocjacje warunków spłaty, restrukturyzacja zadłużenia, czy w przypadku posiadania wielu zobowiązań – ich konsolidacja poprzez kredyt konsolidacyjny – mogą być narzędziami pomagającymi odzyskać kontrolę nad finansami i uniknąć skrajnych sytuacji. Należy jednak pamiętać, że zaciągnięcie kolejnego zobowiązania, jak np. kredyt konsolidacyjny, nie zwalnia z ewentualnej odpowiedzialności karnej za czyny popełnione wcześniej (np. za uporczywe niepłacenie alimentów czy oszustwo).
Komentarze