Parabanki a banki – podstawowe różnice

Podstawy prawne i nadzór – bank vs Instytucja Pożyczkowa

Kluczowa różnica między bankami a instytucjami pożyczkowymi (często potocznie nazywanymi parabankami) leży w reżimie prawnym i nadzorczym, któremu podlegają. Banki w Polsce działają wyłącznie w formie spółek akcyjnych na podstawie Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe. Ich utworzenie i prowadzenie działalności wymaga uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego (KNF), a następnie podlegają one stałemu, ścisłemu nadzorowi tej instytucji. Dodatkowo, depozyty zgromadzone w bankach są chronione przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) do równowartości 100 000 euro na jednego deponenta.

Instytucje pożyczkowe natomiast nie są bankami i nie mogą wykonywać czynności bankowych zastrzeżonych dla banków (np. przyjmowania depozytów od ludności). Prowadzą działalność w zakresie udzielania pożyczek na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego oraz – w przypadku pożyczek dla konsumentów – Ustawy o kredycie konsumenckim. Od 2016 roku muszą być również wpisane do Rejestru Instytucji Pożyczkowych prowadzonego przez KNF, co wiąże się ze spełnieniem wymogów kapitałowych i formalnych, jednak nadzór KNF nad nimi ma charakter głównie rejestrowy, a nie tak kompleksowy jak nad bankami. Kontrolę nad praktykami rynkowymi firm pożyczkowych sprawuje przede wszystkim Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).

Źródła finansowania działalności – depozyty bankowe a kapitał firm pożyczkowych

Istotna różnica dotyczy również źródeł finansowania działalności. Banki finansują swoją akcję kredytową głównie ze środków powierzonych przez klientów w formie depozytów (lokat, środków na rachunkach bieżących). Przyjmując depozyty, banki obciążają się ryzykiem tych środków, stąd konieczność posiadania licencji bankowej i objęcia systemem gwarantowania depozytów BFG.

Legalnie działające instytucje pożyczkowe nie mogą przyjmować depozytów od ludności. Finansują one swoją działalność pożyczkową z kapitałów własnych (wniesionych przez właścicieli), emisji obligacji, kredytów zaciągniętych w bankach lub innych instytucjach finansowych, czy też z zysków z prowadzonej działalności. Mylne i szkodliwe jest zatem twierdzenie, jakoby firmy pożyczkowe działały na zasadzie piramidy finansowej czy wykorzystywały "pieniądze klientów" do udzielania pożyczek – dotyczyło to historycznych, nielegalnych podmiotów (jak np. Amber Gold), które bezprawnie przyjmowały depozyty, a nie firm pożyczkowych działających zgodnie z obowiązującym prawem.

Zakres oferowanych produktów i usług

Różnice w regulacjach prawnych i modelu biznesowym przekładają się na zakres oferty. Banki oferują szerokie spektrum usług finansowych, obejmujące m.in.:

• Prowadzenie rachunków bankowych (osobistych, firmowych, oszczędnościowych, walutowych).
• Udzielanie różnego rodzaju kredytów i pożyczek (gotówkowych, hipotecznych, samochodowych, dla firm).
• Wydawanie kart płatniczych (debetowych, kredytowych, przedpłaconych).
• Przyjmowanie depozytów (lokaty terminowe).
• Usługi inwestycyjne, maklerskie, zarządzanie aktywami (często poprzez spółki zależne).
• Leasing, faktoring, gwarancje bankowe i inne usługi dla przedsiębiorstw.

Instytucje pożyczkowe koncentrują się natomiast głównie na udzielaniu finansowania pieniężnego, najczęściej w formie:

• Krótkoterminowych pożyczek gotówkowych, tzw. chwilówek.
• Pożyczek ratalnych na dłuższy okres (np. pożyczek ratalnych online).

Ich oferta jest zatem znacznie węższa i skupiona na segmencie pożyczek konsumenckich, często o wyższym koszcie, ale i łatwiej dostępnych.

Wymagania wobec klientów i dostępność finansowania

Procedury weryfikacji klientów i oceny ryzyka znacząco różnią się między bankami a instytucjami pożyczkowymi. Banki, ze względu na przepisy Prawa bankowego i rekomendacje KNF, stosują rygorystyczne kryteria oceny zdolności kredytowej. Wymagają od klientów przedstawienia dokumentów potwierdzających regularne i stabilne dochody (np. zaświadczenie o zarobkach, wyciągi z konta), a także dokładnie weryfikują historię kredytową w Biurze Informacji Kredytowej (BIK) oraz dane w biurach informacji gospodarczej (BIG InfoMonitor, KRD, ERIF). Negatywna historia kredytowa lub brak wystarczającej zdolności kredytowej często skutkuje odmową udzielenia kredytu.

Instytucje pożyczkowe stosują zazwyczaj mniej restrykcyjne procedury. Często wystarczy dowód osobisty i oświadczenie o dochodach, a proces wnioskowania jest znacznie szybszy, realizowany w dużej mierze online (pożyczki od ręki). Wiele firm pożyczkowych akceptuje klientów z niższą zdolnością kredytową lub z pewnymi negatywnymi wpisami w bazach danych, choć nie oznacza to całkowitego braku weryfikacji. Ta większa dostępność finansowania wiąże się jednak zazwyczaj z wyższym kosztem pożyczki (wyższe RRSO).

Poziom ochrony klienta i ryzyka

Poziom ochrony klienta i rodzaje ryzyka różnią się w zależności od typu instytucji. Klienci banków objęci są gwarancjami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG) dla swoich depozytów do kwoty 100 000 euro. Podlegają również ochronie wynikającej z kompleksowego nadzoru KNF nad działalnością banków.

Klienci instytucji pożyczkowych nie mają gwarancji BFG (ponieważ firmy te nie przyjmują depozytów). Ich ochrona opiera się głównie na przepisach Ustawy o kredycie konsumenckim, która reguluje m.in. obowiązki informacyjne pożyczkodawcy, maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu, czy prawo konsumenta do odstąpienia od umowy. Nad przestrzeganiem tych praw czuwa UOKiK, a w przypadku sporów można zwrócić się o pomoc do Rzecznika Finansowego.

Główne ryzyka dla klientów firm pożyczkowych to przede wszystkim wysoki koszt finansowania, wyrażony w Rzeczywistej Rocznej Stopie Oprocentowania (RRSO), która często jest znacznie wyższa niż w bankach. Istnieje również ryzyko wpadnięcia w spiralę zadłużenia przy nieodpowiedzialnym zaciąganiu kolejnych szybkich pożyczek. Dodatkowo, choć rynek jest regulowany, nadal istnieje ryzyko natrafienia na nieuczciwe lub działające nielegalnie podmioty – stąd ważna jest weryfikacja firmy przed skorzystaniem z jej usług. Należy odróżnić legalnie działające firmy pożyczkowe od historycznych afer związanych z podmiotami bezprawnie przyjmującymi depozyty (tzw. parabankami w negatywnym znaczeniu tego słowa, jak np. Amber Gold), gdzie klienci faktycznie tracili ulokowane środki.

Jak zweryfikować wiarygodność instytucji?

Przed skorzystaniem z usług jakiejkolwiek instytucji finansowej, kluczowa jest weryfikacja jej wiarygodności. W przypadku banków, sprawa jest stosunkowo prosta – lista banków posiadających licencję KNF na prowadzenie działalności w Polsce jest publicznie dostępna na stronie internetowej KNF.

W przypadku instytucji pożyczkowych, należy sprawdzić, czy firma jest wpisana do Rejestru Instytucji Pożyczkowych prowadzonego przez KNF. Brak wpisu oznacza, że firma działa nielegalnie. Warto również sprawdzić Listę Ostrzeżeń Publicznych KNF, na której umieszczane są podmioty, wobec których KNF zgłosiło podejrzenie popełnienia przestępstwa. Dodatkowo, można zweryfikować dane firmy (nazwa, adres, NIP, REGON, KRS) w publicznych rejestrach przedsiębiorców (Krajowy Rejestr Sądowy lub Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej). Pomocne może być również sprawdzenie opinii o firmie w internecie (podchodząc do nich jednak z pewną rezerwą) oraz analiza decyzji i ostrzeżeń publikowanych przez UOKiK. Przed podpisaniem umowy należy ją dokładnie przeczytać i przeanalizować.

Bank czy instytucja pożyczkowa – podsumowanie kluczowych różnic

Podsumowując, banki i instytucje pożyczkowe to dwa odrębne segmenty rynku finansowego, różniące się podstawami prawnymi działania, zakresem nadzoru, źródłami finansowania, ofertą produktową, wymaganiami wobec klientów oraz poziomem ich ochrony. Banki oferują szeroki wachlarz usług pod ścisłym nadzorem KNF i z gwarancjami BFG dla depozytów, ale stawiają klientom wyższe wymagania w zakresie zdolności kredytowej. Instytucje pożyczkowe koncentrują się na udzielaniu pożyczek (głównie konsumenckich), często przy uproszczonych procedurach i niższych wymaganiach, ale wiąże się to zazwyczaj z wyższym kosztem finansowania i brakiem ochrony depozytów (których legalnie nie przyjmują).

Wybór między bankiem a legalnie działającą instytucją pożyczkową powinien być podyktowany indywidualnymi potrzebami, możliwościami finansowymi oraz akceptowanym poziomem ryzyka. Kluczowe jest, aby zawsze dokładnie weryfikować wiarygodność instytucji, z której usług zamierzamy skorzystać, oraz świadomie analizować warunki oferowanych produktów finansowych.