Podatek od pożyczki – kto musi płacić?

Co to jest podatek od pożyczki (PCC)?

Podatek od pożyczki, formalnie znany jako podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC), to opłata skarbowa pobierana od niektórych umów zawieranych na gruncie prawa cywilnego, w tym od umowy pożyczki. Jego zasady reguluje Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych.

Kluczowe jest zrozumienie, że podatek ten nie dotyczy wszystkich pożyczek. Obowiązek zapłaty PCC powstaje przede wszystkim w przypadku pożyczek prywatnych, czyli takich, które są udzielane pomiędzy osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej w zakresie udzielania kredytów i pożyczek, lub przez podmioty, które zawodowo nie zajmują się taką działalnością.

Standardowa stawka podatku PCC od umowy pożyczki wynosi 0,5% wartości pożyczonej kwoty. Podatek ten, co do zasady, zobowiązany jest obliczyć i wpłacić do urzędu skarbowego pożyczkobiorca (osoba otrzymująca pożyczkę).

Warto zaznaczyć, że pożyczki udzielane przez instytucje finansowe, takie jak banki, SKOK-i czy firmy pożyczkowe (tzw. parabanki wpisane do odpowiednich rejestrów), zazwyczaj są zwolnione z podatku PCC, ponieważ ich działalność podlega innym regulacjom, np. ustawie o kredycie konsumenckim czy podatkowi VAT (choć same usługi pożyczkowe są z VAT zwolnione).

Podatek od pożyczki (PCC) a podatek dochodowy od odsetek – różnice

Często mylone są dwa rodzaje podatków mogące wiązać się z umową pożyczki: podatek PCC oraz podatek dochodowy od odsetek. To dwie zupełnie różne daniny, dotyczące innych aspektów transakcji i innych podmiotów:

• Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC):
  • Dotyczy samej czynności zawarcia umowy pożyczki.
  • Opodatkowana jest kwota pożyczki (kapitał).
  • Płatnikiem jest pożyczkobiorca (osoba biorąca pożyczkę).
  • Stawka wynosi standardowo 0,5%.
• Podatek dochodowy (PIT) od odsetek:
  • Dotyczy zysku (przychodu) uzyskanego z tytułu oprocentowania pożyczki.
  • Opodatkowane są odsetki zarobione na pożyczce (jeśli umowa je przewiduje).
  • Płatnikiem jest pożyczkodawca (osoba udzielająca pożyczki i zarabiająca na odsetkach).
  • Stawka wynosi zazwyczaj 19% (tzw. podatek Belki od zysków kapitałowych dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej w tym zakresie).

Przykład: Pożyczasz od znajomego 10 000 zł na 5% rocznie. Musisz zapłacić 50 zł podatku PCC (0,5% z 10 000 zł). Jeśli po roku oddasz znajomemu kapitał plus 500 zł odsetek, to on od tych 500 zł zysku będzie musiał zapłacić 19% podatku dochodowego (czyli 95 zł).

Pamiętaj, że są to dwie niezależne kwestie podatkowe – zapłata PCC przez pożyczkobiorcę nie zwalnia pożyczkodawcy z obowiązku rozliczenia podatku dochodowego od ewentualnych odsetek.

Kiedy płacimy podatek od zobowiązania finansowego?

Podatek od pożyczki trzeba będzie zapłacić, jeśli pożyczamy od osoby prywatnej, która nie jest z nami spokrewniona np. znajomego. Zwolnienie w tym przypadku jest możliwe, gdy umowa pożyczki opiewa na maksymalnie 1 000 zł. Powyżej tej kwoty obowiązuje 0,5 proc. stawki podatkowej. Dlatego pożyczanie nieco większym sum jest po prostu nieopłacalne. Co ważne, gdy skorzystamy z pożyczki pozabankowej, którą udzieliła firma na co dzień zajmująca się usługami finansowymi, to nie musimy martwić się o podatek. Oczywiście to samo dotyczy banków i innych instytucji finansowych takich, jak np. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe czy pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe

Jak zapłacić podatek od pożyczki?

Wiesz już, że pożyczki przez internet od instytucji finansowych nie są obarczone obowiązkiem opłacenia podatku. Jak uregulować należność, gdy jednak zaciągnęliśmy opodatkowane zobowiązanie i nie mamy prawa do zwolnienia z PCC? W tym celu należy wypełnić formularz podatkowy PCC-3. Można to zrobić na dwa sposoby: bezpośrednio w urzędzie lub przez internet w terminie 14 dni od momentu zaciągnięcia pożyczki. Pamiętaj jednak, że przy metodzie online deklaracja nie może być podpisana profilem zaufanym, ale możesz to zrobić za pomocą kwalifikowanego podpisu elektronicznego. PCC-3 jest dostępne bezpośrednio z serwisu internetowego Rzeczypospolitej Polskiej w formie PDF lub interaktywnego formularza. Formularz podatkowy należy wypełnić informacjami takimi, jak:

• numer PESEL,
• data wypełnienia deklaracji,
• miejsce złożenia PCC-3,
• cel – złożenie lub korekta,
• dane identyfikacyjne podatnika, np. pożyczkobiorca i osoba fizyczna,
• adres zamieszkania,
• przedmiot opodatkowania oraz krótki opis rodzaju czynności cywilnoprawnej,
• obliczenie należnego podatku – wybieramy rodzaj czynności, wartość udzielonej pożyczki i stawkę 0,5 proc. Kwota PCC zostanie obliczona automatycznie,
• obliczenie należnego podatku od umowy spółki / zmiany umowy spółki – jeśli np. mamy status osoby fizycznej i pożyczyliśmy od osoby prywatnej, ten punkt zostawiamy,
• podatek od zapłaty – wpisujemy wartość obliczonego przez system podatku,
• informacje dodatkowe,
• informacja o załącznikach,
• podpis podatnika,

Wypełnioną deklarację trzeba wysłać lub dostarczyć osobiście w odpowiednim dla nas urzędzie, a kwotę podatku uiścić w kasie US czy przelać ją na wskazane konto bankowe. Jak widać, punktów formularza jest stosunkowo dużo. Jeśli nie mamy odpowiednich uprawnień, nie możemy przesłać pisma przez internet.

Niezapłacony podatek od pożyczki – konsekwencje

Uchylanie się od obowiązku zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) od umowy pożyczki może prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych. Jeśli pożyczkobiorca nie złoży deklaracji PCC-3 i nie uiści należnego podatku w ustawowym terminie 14 dni, a fakt ten zostanie wykryty przez urząd skarbowy (np. podczas kontroli podatkowej lub czynności sprawdzających), organ podatkowy określi zobowiązanie podatkowe w drodze decyzji, stosując stawkę sankcyjną w wysokości 20% wartości pożyczki.

Podstawę prawną dla tej sankcji stanowi art. 7 ust. 5 Ustawy o PCC. Warto podkreślić, że stawka ta ma zastosowanie, gdy podatnik nie dopełnił obowiązku deklaracyjnego i zapłaty w terminie, a następnie:

• powołuje się przed organem podatkowym na fakt zawarcia umowy pożyczki (np. tłumacząc pochodzenie środków finansowych), a podatek nie został zapłacony, lub
• organ podatkowy sam wykryje fakt zawarcia umowy i braku zapłaty podatku podczas kontroli.

Szczególną ostrożność należy zachować przy pożyczkach rodzinnych objętych zwolnieniem. Jeśli pożyczka przekracza kwotę wolną (aktualnie 36 120 zł od jednej osoby w ciągu 5 lat dla tzw. grupy zerowej) i nie zostanie zgłoszona w terminie na druku PCC-3 lub nie będzie można udokumentować jej otrzymania przelewem lub przekazem pocztowym, zwolnienie przepada. Wówczas, jeśli urząd wykryje taką niezgłoszoną pożyczkę, również może zastosować stawkę sankcyjną 20%.

Należy pamiętać, że oprócz potencjalnej stawki sankcyjnej, od niezapłaconego w terminie podatku naliczane są również odsetki za zwłokę zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej. W skrajnych przypadkach, umyślne uchylanie się od opodatkowania może być również rozpatrywane pod kątem odpowiedzialności karno-skarbowej (na podstawie Kodeksu Karnego Skarbowego - KKS).

Kiedy przedawnia się opodatkowanie pożyczki?

Zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) od umowy pożyczki, co do zasady, przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Termin płatności PCC wynosi 14 dni od dnia zawarcia umowy pożyczki (lub precyzyjniej: od dnia powstania obowiązku podatkowego).

Przykład: Jeśli umowa pożyczki została zawarta 10 czerwca 2024 roku, termin płatności PCC upływa 24 czerwca 2024 roku. Pięcioletni okres przedawnienia liczy się od końca 2024 roku i upłynie z dniem 31 grudnia 2029 roku.

Po upływie terminu przedawnienia organ podatkowy generalnie nie może już skutecznie żądać zapłaty standardowego podatku PCC (0,5%) wraz z odsetkami. Istnieją jednak okoliczności, które mogą zawiesić lub przerwać bieg terminu przedawnienia, np. wszczęcie postępowania egzekucyjnego czy postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.

Co istotne, należy zachować ostrożność nawet po upływie 5 lat. Istnieje specyficzna sytuacja, na którą zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny: jeśli podatnik, już po upływie terminu przedawnienia, sam powoła się przed organem podatkowym na fakt zawarcia niezgłoszonej wcześniej umowy pożyczki (np. w celu wykazania źródeł pokrycia wydatków w innym postępowaniu), organ podatkowy może zastosować wspomnianą wcześniej sankcyjną stawkę 20% PCC. W praktyce oznacza to ryzyko przy próbie legalizacji środków pochodzących z niezgłoszonych i nieopodatkowanych pożyczek, nawet po upływie standardowego terminu przedawnienia.

Dlatego kluczowe jest terminowe składanie deklaracji PCC-3 i opłacanie należnego podatku, aby uniknąć zarówno odsetek za zwłokę, jak i ryzyka zastosowania wysokiej stawki sankcyjnej.

Zwolnienia z podatku PCC od pożyczki – kto i kiedy nie musi płacić?

Chociaż obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) dotyczy wielu umów pożyczek prywatnych, istnieją istotne wyjątki i zwolnienia określone w art. 9 Ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Nie każda pożyczka wiąże się z koniecznością wizyty w urzędzie skarbowym i uiszczenia 0,5% podatku. Poniżej omawiamy najważniejsze sytuacje, w których pożyczkobiorca jest zwolniony z PCC.

1. Pożyczki od najbliższej rodziny (tzw. zerowa grupa podatkowa)

Najważniejsze i najczęściej stosowane zwolnienie dotyczy pożyczek otrzymywanych od członków najbliższej rodziny. Do tej grupy, określanej analogicznie jak w podatku od spadków i darowizn jako grupa zerowa, zaliczamy:

• małżonka,
• zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki),
• wstępnych (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie),
• pasierba,
• rodzeństwo,
• ojczyma,
• macochę.

Pożyczki otrzymane od tych osób są całkowicie zwolnione z podatku PCC, niezależnie od ich wysokości. Należy jednak pamiętać o ważnym warunku formalnym:

Jeśli łączna kwota pożyczek otrzymanych od tej samej osoby z zerowej grupy podatkowej w okresie 5 kolejnych lat (licząc od roku, w którym nastąpiła pierwsza pożyczka) przekroczy kwotę wolną określoną w przepisach o podatku od spadków i darowizn dla I grupy podatkowej (stan na 4 kwietnia 2025: 36 120 zł), to aby skorzystać ze zwolnienia z PCC, pożyczkobiorca musi spełnić dwa warunki:

1. Złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) do właściwego urzędu skarbowego w terminie 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki.
2. Udokumentować otrzymanie pieniędzy dowodem przekazania na swój rachunek płatniczy (konto bankowe, rachunek w SKOK) lub przekazem pocztowym. Pożyczka nie może być przekazana w gotówce.

Ważne: Jeśli suma pożyczek od jednej osoby z zerowej grupy w ciągu 5 lat nie przekracza wspomnianej kwoty (aktualnie 36 120 zł), zwolnienie z PCC obowiązuje automatycznie i nie ma obowiązku składania deklaracji PCC-3 ani specjalnego dokumentowania przelewu.

2. Pożyczki od osób niespokrewnionych do 1000 zł

Zwolnione z podatku PCC są również pożyczki udzielane przez osoby fizyczne niespokrewnione (np. znajomych, kolegów z pracy), pod warunkiem że kwota lub wartość pożyczki nie przekracza 1000 zł. Jest to limit jednorazowy dla danej umowy pożyczki.

3. Pożyczki od instytucji finansowych

Jak wspomniano wcześniej, obowiązek zapłaty PCC generalnie nie dotyczy pożyczek i kredytów udzielanych przez podmioty zawodowo zajmujące się świadczeniem usług finansowych. Dotyczy to w szczególności:

• Banków (kredyty gotówkowe, hipoteczne itp.),
• Spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych (SKOK),
• Firm pożyczkowych (tzw. parabanków) wpisanych do Rejestru Instytucji Pożyczkowych KNF,
• Pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych (PKZP).

Te transakcje podlegają innym regulacjom prawnym i podatkowym (np. ich działalność jest objęta podatkiem VAT, choć same usługi pośrednictwa finansowego są z niego zwolnione).

4. Inne, rzadsze zwolnienia

Ustawa przewiduje również inne, bardziej specyficzne zwolnienia, np. dla pożyczek udzielanych przez niektóre organizacje międzynarodowe, z niektórych funduszy publicznych (np. PFRON) czy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (jeśli czynność podlega VAT lub jest z niego zwolniona na mocy przepisów o VAT). Dotyczą one jednak węższej grupy przypadków.

Przed zawarciem umowy pożyczki, zwłaszcza na większą kwotę lub od rodziny, zawsze warto dokładnie sprawdzić aktualne przepisy dotyczące zwolnień z podatku PCC lub skonsultować się z doradcą podatkowym, aby uniknąć nieporozumień i ewentualnych sankcji.

Podatek od pożyczki (PCC) – Podsumowanie najważniejszych informacji

Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) to istotny element, o którym należy pamiętać przy zawieraniu niektórych umów pożyczek, zwłaszcza tych o charakterze prywatnym. Chociaż nie każda pożyczka podlega temu obowiązkowi, jego zignorowanie może prowadzić do dotkliwych konsekwencji finansowych. Znajomość przepisów dotyczących podatku od pożyczki pozwala uniknąć niepotrzebnych problemów i sankcji. Szczególnie ważne jest dopełnienie formalności przy pożyczkach rodzinnych przekraczających ustawowe limity. W przypadku wątpliwości zawsze warto skonsultować się z doradcą podatkowym. 

Pożyczanie od osób prywatnych wiąże się więc z szeregiem formalności. Gdy nasza historia kredytowa pozostawia wiele do życzenia, szukamy różnych rozwiązań na uzyskanie gotówki. Zdecydowanie lepszą alternatywą są pożyczki pozabankowe. Nie tylko otrzymamy potrzebne pieniądze przy minimum formalności od rzetelnej firmy, ale nie będziemy też musieli płacić PCC